Tot nu toe veel leuke verhaaltjes over kippen en kindertjes, leuke tripjes en vergaderingen met exotische mensen onder een boom. Leuk om te schrijven en gezien de reacties blijkbaar leuk om te lezen. Maar er is meer dan dat hier. Helaas zou ik bijna zeggen, al is het wel interessant. Wellicht dat een aantal van jullie afhaken, want het is ingewikkeld, politiek en wellicht wat filosofisch. Maar net zoals de kippen hoort ook dit bij onze ervaring in Kameroen.

Toen we naar Kameroen gingen wist ik heel goed dat dit land al jaren de top 10 van meest corrupte landen bevolkt. Ik wist dat er veel geld niet terecht kwam waar het terecht zou moeten komen en waar je zou willen dat het terecht zou komen. Ik wist door het feit dat dat blijkbaar kan in dit land dat er veel ongerechtigheid zou zijn. Ik wist ook dat het bestaan van corruptie een reden is waarom onze banen er zijn. Maar toch is het een klap in je gezicht als corruptie en de gevolgen ervan opeens een gezicht krijgen, mensen met wie je samenleeft en woont en die gewoon heel aardig zijn.

De eerste, anonieme verhalen

Het begon met verhalen van collega's, nog geen week na aankomst. Klaslokalen die op papier gebouwd zijn maar in werkelijkheid niet bestaan, burgemeesters die de kas in hun zak hebben gestopt maar van hoger hand worden beschermd omdat deze hand door dezelfde zak (dit mag je dubbel opvatten) wordt gevuld. Een rechter die weigert geboortecertificaten te tekenen voor kinderen die zonder dat certificaat geen examen kunnen doen en niet naar de middelbare school kunnen en een betere toekomst dus kunnen vergeten, omdat er geen smeergeld wordt betaald. Een ziekenhuis dat een welzijnsorganisatie een rekening voorschrijft voor het testen van kinderen op AIDS. Met een officiële testuitslag kunnen ze medicijnen krijgen. Tests zijn officieel gratis, maar dat houdt men liever stil. De ontwikkelde, geschoolde mensen die de ontwikkeling van andere mensen en zelfs een verbetering van hun gezondheid tegenhouden om er zelf beter van te worden. Daar wordt je, hoop ik, op zijn minst toch even stil van.

Maar ik ken deze leerlingen niet. Ik ken ook de dokter niet die deze rekening uitschreef. Ik ken de rechter niet, ik ken de ambtenaren niet die ipv schoollokalen waarschijnlijk een mooi huis voor zichzelf hebben gebouwd.

Het krijgt een gezicht

Wel ken ik mijn buurman. Mijn buurman die ons zo hartelijk heeft ontvangen. Mijn buurman die ons heel goed kon uitleggen wat de problemen en de oplossingen voor die problemen zijn. De buurman die het zo geweldig vond wat we hier komen doen. Onderwijs, goed bestuur, transparantie, dat was het. De buurman die altijd klaar staat om commentaar te leveren op de foute burgemeester. De buurman die voor Save the Children heeft gewerkt en nog steeds in het bestuur zit van een afdeling 100 km verderop. Waar hij op de brommer heen tuft voor een vergadering. Dan denk je dat die buurman het hart wel op de goede plaats heeft zitten. Maar nee hoor. Het schijnt een van de grootste boeven van het dorp te zijn. Ons huis, zijn huis, zijn tweede huis in het dorp dat wordt verhuurd; gebouwd van gejat geld.

Onze lieve buurvrouw die net zo goed is in het uitleggen van het een en ander als haar man, die net zo kritisch is op de burgemeester en die na een uitleg verzucht; Yep, dat is Kameroen, zij is net zo slecht. De nieuwe brommer (ter waarde van 4 keer een maandsalaris van een docent van middelbare leeftijd, 20 keer dat van een jonge docent die niet in staatsdienst is), de nieuwe jurken, de gouden oorbellen; dat komt blijkbaar niet van haar salaris of dat van haar man. Nee, als je bij deze mevrouw, secretaresse van de burgemeester, je nieuwe ID-kaart ophaalt betaal je niet alleen voor de ID-kaart. Haar excuus; degene die haar controleert eis ook zijn deel op dus ze heeft geen keuze. En dat is ongetwijfeld ook waar. Maar dat is niet de enige verdienste. Een deel wat je voor je ID-kaart betaald is bedoelt om de aanvraag op te kunnen sturen naar Yaounde om daar geregistreerd te worden. Je kan er ook voor kiezen om al die aanvragen niet naar Yaounde te sturen en dat gedeelte van het door de burgers betaalde bedrag in je zak te steken. Want die dorpslui, die komen toch nooit ergens, dus wie komt erachter? Een bevriende politieagent zet de verplichte handtekening op de papieren, en steekt uiteraard ook zijn deel in zijn zak.

Maar ook over mij zo aardige directeuren gaan verhalen rond. Directeuren die de mond vol hebben over de staat die geen leermiddelen levert, over de burgemeester die docenten in gemeentedienst het loon niet uitbetaald, over ouders die weigeren schoolgeld te betalen. Die heel zielig vertellen dat ze zelfs de krijtjes uit hun eigen zak moeten betalen en leerlingen op de grond moeten zitten en dat ze daarom toch hopen dat VSO met geld over de brug gaat komen. Om over de burgemeester die zijn mond vol heeft met alle problemen, klachten over de passieve bevolking en hun weigering belasting te betalen nog maar te zwijgen. In de begroting staan drie verschillende posten voor zijn transport, waarop een bedrag wordt geclaimd waarbij hij binnen het financiële jaar 2 keer per dag naar Maroua op en neer kan rijden. Ook consumpties die hij heeft gebruikt in restaurants zijn interessant duur en ook pennen zijn bij de overheid blijkbaar duurder dan in de winkel. Toch wordt de jaarafrekening goedgekeurd. Niet alleen door de raad, maar ook de prefect, die voor deze dienst uiteraard wat heeft gekregen. Het is diezelfde raad die uit hun midden een burgemeester is gekozen die de grootste druiloor van hun allemaal is. Slim genoeg om zijn eigen zakken te vullen, maar verder .......

Alles is te koop

Waarom vraag je je af. Omdat mensen niet gekozen worden om hun kwaliteiten. Degene die wordt gekozen heeft het meeste gelapt aan de stemgerechtigden. De burgemeester is de marionet van de traditioneel leider van een van de 4 dorpen, een rijk zakenman, die de burgemeester bij het faillissement van zijn bedrijf uit de problemen heeft geholpen. Deze zakenman heeft hem een positie gekocht waarin hij zichzelf kan verrijken. Ondertussen heeft hij de eigenlijke macht. Dit geldt niet alleen voor de burgemeester. Dit geldt ook voor de traditionele leiders. De kandidaten voor zo'n positie bieden, het hoogste bod wint. Miljoenen franken, duizenden euro's (en dat is hier heel veel geld) gaan er mee gepaard. Maar let op, elke bieder zet zijn geld in en ziet dit niet meer terug. Ook de verliezers niet. Uiteraard gebeurt deze stemming achter gesloten deuren en hebben alleen andere chefjes ‘stemrecht'. Een paar weken geleden werd er een dorp verderop een nieuwe chef gekozen. De meest onpopulaire kandidaat had het meeste gelapt. Verhalen gaan (dat is de pest hier, er zijn veel verhalen, maar weinig valt te controleren, en wat wel op papier staat kun je lastig te zien krijgen) dat de sous-prefect en de burgemeester allebei 2 tot 3 miljoen (3000-4000 euro) hebben gekregen. De bevolking pikte dit niet en kwam in opstand tijdens de installatie van de populaire chef. Er waren gewonden, de heren moesten wegvluchten om te ontkomen. Mensen die voor hun rechten opkwamen eindigden bij de gendarmerie die uiteraard ook geen schoon blazoen hebben.

Goed of fout?

En waarom dit nou zo'n schokkend nieuws is? Ik ken deze mensen. En op de burgemeester na vind ik ze allemaal aardig. Leken ze allemaal goede bedoelingen te hebben en ons te ondersteunen. Het is schokkend dat mensen die echt aardig zijn, die goed voor ons zijn ook een slechte kant hebben, een janusgezicht. Goed en kwaad kan blijkbaar in een persoon bestaan. Het is niet zwart of wit. De buurvrouw die geld jat van haar dorpsgenoten geeft gierst aan de moeder van Ibrahim; een weduwe wiens pensioengeld wordt vastgehouden door de staat omdat haar zoons weigeren 50% daarvan af te staan en de ambtenaar die zijn handtekening moet zetten. Deels goed, deels fout, deels acteurs. Kan dat in 1 persoon? Blijkbaar wel.

Waarom?

Naast dat dit aardige mensen zijn, zijn deze mensen ook religieus. Een religie die naastenliefde predikt, die zegt; behandel een ander zoals je zelf behandeld wilt worden. Of ze hebben een religie die van ze vraagt 10%van hun inkomen af te staan aan de armen. Deze mensen, die trouw 5 keer per dag bidden, stelen van hun dorpsgenoten. Ook van dorpsgenoten die nauwelijks iets hebben. En dan heb ik het niet over mensen die geen geld hebben voor een vakantie of een nieuwe wasmachine. Hoe ze dat voor zichzelf rijmen, dat snap ik niet. Ik breek al weken mijn hoofd erover, maar ik snap het niet.

Blijkbaar is het zo dat 95% van de mensen die in een positie verkeerd om te jatten ook daadwerkelijk jat. Blijkbaar is het zo dat ik mensen moet wantrouwen tot het tegendeel bewezen is ipv andersom.

De mensen die in een positie zijn om te jatten, zijn mensen met enige vorm van opleiding. Mensen die heel goed weten waar ze mee bezig zijn, mensen die heel goed begrijpen dat hun keuze voor hun eigen belang het collectief benadeelt en het systeem verrot. Die heel goed weten dat hun keuze de ontwikkeling van anderen tegenhoud, de gezondheid van anderen schaadt en de rechtspositie van medeburgers wegneemt. Dat deze keuze mensen die niet deze positie niet hebben hun vrijheid, rechten en ontwikkeling ontneemt, en kinderen die helemaal niks met politiek te maken hebben hun kansen op een betere leven dan hun ouders ontneemt. Het excuus: als ik het niet doe (lees jat) doet een ander het wel. Dat doet me denken aan leerlingen in mijn klas die zich niet netjes gedragen in de klas die zeggen: ja mevrouw, maar hij doet het ook. Inderdaad ook. Hoe onvolwassen kun je zijn? Hoe kan je dit anderen, die je elke dag tegenkomt aandoen, en hoe kun je dan met jezelf leven? Ook op deze vragen heb ik nog altijd geen antwoord.

Dit zijn ook de mensen die een redelijk salaris verdienen. Waar ze een acceptabel huis voor kunnen bouwen, waarmee ze hun familie kunnen voeden en kleden en hun kinderen naar school kunnen sturen. Ze hebben de zekerheid dat dit inkomen er hun hele werkende leven zal zijn en de zekerheid dat ze na hun pensioen niet zelf op hun oude dag hun voedsel hoeven te verbouwen maar kunnen genieten van een staatspensioen. Deze mensen hoeven niet te stelen of smeergeld te eisen om 's avonds eten op hun bord te hebben. Waarom jat je dan van mensen die nog minder hebben dan jij. Ook dat vraag ik me al weken af en ik snap ook dit nog steeds niet.

Waarom? Dat is de grote vraag waar ik maar geen antwoord op kan vinden, hoe lang ik er ook over nadenk. Waarom zijn hier zoveel mensen zo fout? Hoe kunnen zoveel mensen zo egocentrisch zijn? Hoe kan een land en volk verworden tot een gelegaliseerde maffia? Want dat is het. Iedereen zit erin. Een rechtssysteem is er officieel wel, maar ook rechters mee. Gerechtigheid en ongerechtheid is hier te koop, net als banen, posities, benoemingen, ‘goedgekeurde begrotingen' etc. Het is niet alleen een elite die zichzelf om duidelijke redenen in stand probeert te houden. Het is een groot deel van het volk. De buren behoren weliswaar tot de elite van het dorp, op provinciaal en nationaal niveau stellen ze niks voor. Alleen de allerarmsten profiteren niet en lijden eronder. Een etnisch verschil is er niet, iedereen doet mee. Er is alleen een klassenverschil. Maar alle klassen, op 1 na profiteren.

Waarom hier?

Niet alleen de vragen: waarom gebeurt dit, waarom doen mensen dit, waarom zijn mensen zo dringen zich op, maar ook waarom hier? Voor de vraag ‘waarom hier?' dringt de vergelijking met andere landen zich op. Het is lastig om hiermee een bevredigend antwoord mee te vinden omdat elk land zijn eigen bijzondere situatie kent. Maar het is op zijn minst interessant.

Het is verleidelijk het systeem hier de schuld te geven. Het lokt zeker dit gedrag uit, maar dat zoveel mensen zich laten verleiden? Zou dat bij ons ook gebeuren als de gelegenheid zou bestaan? Ik kan het me lastig voorstellen. Maar het idee dat mensen hier in essentie slechter zouden zijn wil ik toch ook niet accepteren. Al is dat volgens Ibrahim wel het geval. De mensen maken het systeem, zijn het systeem en houden het systeem in stand. Maar Kameroen is niet het enige corrupte land op aarde. Waarom dan wel een van de meest corrupte landen?

Een standaard antwoord uit de boekjes zou zijn dat de elite na de onafhankelijkheid de enige waren die in staat waren om het land te besturen en zo ook de gelegenheid kregen en ook namen om zichzelf te verrijken. Die elite zal om duidelijke redenen alles doen om zichzelf in stand te houden. Maar hier is het niet een kleine meerderheid maar een grote groep die in meer of mindere mate profiteert van het systeem. Zuid-Amerika kent ook een geschiedenis van corruptie en een sterke, rijke elite. Maar een kleine elite. En dat is wellicht het verschil. Een kleine rijke elite met een grote arme bevolking wordt uiteindelijk een hogedrukpan met als resultaat de linkse regeringen van nu. Maar zou dat hier mogelijk zijn? Zijn er genoeg mensen die te lijden hebben onder het systeem zodat de druk hoog genoeg opgevoerd kan worden. Wellicht dat tijdens de verkiezingen volgend jaar meer duidelijk wordt over wat er leeft.

De vraag waarom blijft toch bestaan. Op zoek naar een antwoord kwam ook de vergelijking met zuidelijk Afrika naar boven. Ook dit deel van het continent kent een koloniale geschiedenis. Zuid-Afrika en Namibië kennen een lange geschiedenis van onderdrukking. Maar daar is na de onafhankelijkheid (Namibië) en de Apartheid (Namibië en Zuid Afrika) wel gekozen voor een echte democratie en een echt rechtssysteem. Ook deze landen kennen hun problemen, maar in vergelijking met de rotheid van Kameroen kennen zij slechts wat beurse plekjes. Ondanks hun onderdrukking tijdens de Apartheid, ondanks het feit dat mensen weinig gelegenheid en ruimte hadden om hun eigen situatie te verbeteren, ondanks het gebrek aan onderwijs en het systeem dat mensen dom hield, ondanks het gebrek aan een rechtssysteem tijdens de apartheid, ondanks dat alles wisten mensen heel goed het verschil tussen goed en fout, wisten ze heel goed wat hun rechten als mensen waren en wisten ze heel goed dat ze samen moesten vechten voor een wereld die beter was voor hun allemaal. Ja, er zijn problemen als gevolg van dit systeem, is er nog altijd ongelijkheid en veel criminaliteit en denkt niet iedereen even inclusief, maar de essentie van het land, het systeem en het gevecht dat er voor geleverd is, is anders dan hier. En waarom? Omdat er een beter systeem is achtergelaten door de kolonialisten? Omdat ze meer gepenetreerd waren in de samenleving en daardoor een grotere invloed hebben achtergelaten, die het land en volk als geheel nu een voordeel geeft ? Is dat een Eurocentrische kijk op de zaak? Of mag er ook gezegd worden dat het kolonialisme niet alleen maar slechte dingen heeft achtergelaten? (zoals ik hier heb geleerd sluiten goed en fout elkaar niet uit)Of is het gewoon heel simpel en zijn deze mensen ‘beter' of hebben ze het beter begrepen. Of is het idee van gelijke kansen voor iedereen en de wil om iedereen een goed, veilig en gezond leven te gunnen geen universeel idee?

Vertel het me maar, want na de ontmoeting met de werkelijkheid en de janusgezichten weet ik het even niet meer.

Zo, dat is eruit. Misschien dat ik nu beter slaap.